بررسی شاخص‌های اقتصادی - اجتماعی و روش‌های تعیین محدوده منطقه شهری تهران و ارائه الگوی مناسب برای آن، دکتر محمد شیخی، میترا عظیمی

 امروزه بسیاری از کارشناسان برنامه­ریزی و نظریه­پردازان علوم منطقه­ای پذیرفته­اند که علاوه بر روستا و شهر، منطقه شهری نیز به یک فرم جدید اسکان بشر تبدیل شده است. منطقه­شهری تفاوت‌های عمده ساختاری و عملکردی با روستا و شهر دارد. این مناطق از توان نهفته­ای برخوردارند که بروز آن مشروط به شناخت و تعیین صحیح محدوده منطقه شهری و سپس برنامه­ریزی و مدیریت متناسب برای آنهاست. بدیهی است به منظور دستیابی به یک برنامه­ریزی  صحیح برای مناطق شهری، می­باید ابتدا  مرز و محدوده آنها مطابق با موازین علمی‌تعیین شود. در ایران از سال 1374 منطقه­های شهری به رسمیت شناخته شدند و تلاش­های گوناگونی جهت دستیابی به تعیین علمی‌مرز و محدوده این مناطق آغاز شد. اما آنچه که در عمل دیده می­شود، تعیین این محدوده­ها اغلب با اتکا بر تقسیمات سیاسی- اداری است. از آنجا که منطقه شهری تهران بزرگترین منطقه شهری در کشور بشمار می‌رود و دارای عملکردهای ملی و فراملی است، انجام هرگونه برنامه‌ریزی و سیاست­گذاری برای آن مستلزم تعیین دقیق و علمی‌محدوده‌این منطقه شهری است. در این پژوهش پس از بررسی تمام روش‌های مرسوم، از روش «تحلیل عاملی» به عنوان روشی تکمیلی در راستای تعیین مرز و محدوده منطقه شهری تهران با اتکا بر شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی استفاده شده است. به این ترتیب که 50 شاخص اقتصادی و اجتماعی  در سطح شهرستان استخراج  و سپس با استفاده از نرم افزار SPSS، تحلیل عاملی اجرا شد. در نهایت نتایج برآمده از تحلیل عاملی، به نقشه GIS استان تهران لینک داده شد  و پس از تهیه لایه­های گوناگون، خروجی پژوهش در قالب نقشه بدست آمد. مطالعات این پژوهش نشان می­دهد که با استفاده از روش تحلیل عاملی، محدوده منطقه شهری تهران برابر با محدوده کل استان تهران به جز شهرستان‌های فیروزکوه و نظرآباد است.